Itsasontzia

Euskal itsasgizonak XIII. mendeaz geroztik ozeanoetako zabalkundearen protagonista nagusienetakoak izan ziren.

Batetik, Europa osoan oso preziatuak ziren zenbait gai ekoizten ziren Euskal Herrian, batez ere burdina eta bale olioa. Eta hemendik Europara garraitzen zen Gaztelan, Aragoin eta Nafarroan ekoiztutako artilea. 

Euskal flota Europa iparraldearen eta Mediterraneoaren arteko garraioaz jabetu zen hein handi batean, eta mendeetan zehar izandako harreman horiei eskerrak, euskaldunek mundu ezaguneko hainbat tokitako ontzigintzaren eragin eta ekarpenak jaso zituzten. Horri eskerrak, XVI. mende hasieran, euskaldunek garaiko ontzigintza teknologia modernoena garatu zuten. 

Gure itsasgizonak nahi zituzten espedizio handienetarako eta beren ontziak, garaiko eraginkorrenak, Atlantiar ozeanoko edozein txokotara irits zitezkeen. 
 

Besteak beste, XV. mendeko bigarren erdialdean Ingalaterra eta Iberiar penintsularen artean garraio lanetan zebiltzan ontzien %90a baino gehiago euskaldunak ziren.

Euskal naoak diseinu benetan iraultzailea zuen. Zama-ontzi izateko helburu nagusiarekin diseinatutako ontzia zen eta zama eramateko kubierta bat edo bi izan zitzakeen kubierta nagusiaren azpian. Oso sendoa zen edozein itsaso eta eguraldi egoeratarako,  oso egokia arrantza-, merkataritza edo aurkikuntza-espedizioetarako; eta baita gerrarako ere. 
Euskal ontzioletan erabiltzen zuten eraikuntza-sistema, gainera, erabat arrazionala zen: ez zuten ezinbestekoa ez zen egiturarik gehitzen, bertako haritzen egurra eta gure burdinoletan ekoitzitako burdin preziatuzko iltzeak erabiltzen ziren. Ontzi sendoak izateaz gain, lirainak eta beste lekuetan eraikitzen zirenak baino merkeagoak ziren.

Euskal diseinuko naoa, gizateriaren historian izan den ozeanoarteko ontzirik eraginkorrena da.

Protagonista izan zen Amerikaren aurkikuntzan, munduaren lehen zirkumnabigazioan eta Filipinetako konkistan. XVI. mendean Espainiar inperioa eraikitzen lagundu zuen, finantzaketarako erabili zen urrea eta zilarra garraiatzeko erabili baitzen. XVI. eta XVII. mendeetan Sevillatik Amerikara abiatu ziren ontzien %80a euskal jatorrikoak ziren. 
Gerrarako eraikitako lehenengo belaontzia euskal naoaren ondorengo zuzena izan zen: galeoia. Euskal jatorriko galeoiek ahalbidetu zuten Espainiako Armadaren nagusitasuna itsasoan XVI. mendean.  

Victoria naoa izan zen Lurrari lehen aldiz bira eman ziona. 85 tonako arkeoa zuen eta Domingo de Apallua bizkaitarrarena zen. Sevillako Kontratazio Etxeak 830 dukaten truke erosi zuen ontzia, Moluketarako espedizioan parte har zezan.