Elkanoren garaiko Getaria (I)

Joan Sebastian Elkanori buruz hitz egiteko, lehenik eta behin Getariari buruz hitz egin behar dugu, bere jaioterria, hazi, bizi eta marinel-lanbidea ikasi zuen hiribildua.Bere testamentuaren hasieran, Elkanok bere burua “kapitain” eta “Getariako herritar” gisa aipatzen du.Horrenbestez, euskal maisua eta bere lorpenak hobe ulertzeko, beharrezkoa da ezagutzea bera inguratu zuen mundua eta horren egitura, baita Erdi Aroko amaierako Getaria ere: marinelen, merkatarien eta arrantzaleen hiribildua.Bertako biztanleek Ozeano Atlantiko europarra eta Mediterraneo itsasoa gurutzatu zituzten, Amerikara iritsi ziren eta horietako batek munduari lehenengo bira eman zion.

Elkanoren garaian, Getariako biztanleria 1.700 pertsona ingurukoa zen, Bermeo eta Lekeitiokoaren antzekoa.Gipuzkoak 60.000 biztanle zituen, Bizkaia eta Arabaren antzera.Hiribilduak balio estrategiko handia zuenez, XVI. eta XIX. mendeen artean egindako marrazki eta planoak ditugu.Horien artean aipagarriak dira Pedro Texeirak 1622. eta 1636. urteen artean egindakoak, Elkano hil eta ia ehun urtera.

Getariako bista (zehatza). Atlas del Rey Planeta. Texeira, 1634.

 

Texeirak marraztu zuen Getariako panoramikak San Anton uharteko portua eta uhartearen eta hirigunearen arteko harri-lubeta erakusten dizkigu.Harri-lubetaren bukaeran, hiribilduko iparraldeko harresira sartzeko atea ikusiko dugu, herriaren barrualderantz zihoana, baita San Salvador eliza ere, labar txiki baten gainean.Argi ikusten da hiriaren egitura, porturantz jaisten diren kale nagusiekin.Hiribilduaren hegoaldean, portuaren kontrako aldean, ate nagusia besterik ez duen harresia ikusi dezakegu.

Texeiraren marrazkiek harresietan oinarritutako deskribapena dute, horien helburua herria defendatzea baitzen.

Getariako hiribildu hau lurreko aldean dago, eta, haren alde egiteko, harresi zaharraren mihise bakun bat du [hegoaldeko harresia]. Harresi hori itsasoaren alde batetik bestera 300 ibileko pausuko espazio batean dago [145 metro ingurukoa], eta bi aldeetako erremateetan amaitu egiten da, behera itsasora iritsi arte jaisten diren arroken amildegi batekin; harresi horren altuera 30 oin baino pixka bat gutxiagokoa da [9 bat metro], eta hiriko erdigunetik kanpo geratzen da [Herrerietako errebala]. 0}

Elkano familiaren etxea harresien barruan zegoen, hegoaldeko harresia mendebaldetik ixten zuen bastioi erdizirkularraren ondoan, eta Gaztetape hondartzaren gaineko itsaslabarrean.Etxe hori 1597ko urtarrilaren 4tik 5erako gauean desagertu zen herrian egondako sutean. Horrek zenbait egunetako iraupena izan zuen eta erabat suntsitu zituen hiribilduaren bi heren.Gaur egun, Getariako San Roke kalearen hasieran, mendebalderantz doan kalezulo txiki bat dago, eta horren hondoan plaka baten bidez Joan Sebastian Elkano non jaio zen adierazten da.

Joan Sebastian Elkano jaio zen etxea zegoen eremua (egilearen argazkia).

 

Elkanoren testamentuan agertzen den eliza, ermita eta ospitale kopuru handia (hamar Getariakoak dira) garaiko eta Joan Sebastianen erlijiotasun sakonaren erakusgarri da.

»Item, Getariako San Salvador elizako obrariurrezko sei dukat ematea.

»Item, San Martin jaunaren elizari ematea, hiribilduaren jurisdikzioan [Askizu auzoan]; hamabi urrezko dukat klausula batentzat (kasulla) eta diakono eta sodiakono batentzat, eta zapi gorri oso on baten kapa, makila bakoitzak urre dukat bateko prezioa izan dezala, eta beste bat falta bada hamabi dukat horietan, dena bete arte ordaindu dadila.

»Item, San Prudentzio elizari ematea [Getariatik Askizurako bidean], herri horren jurisdikzioan, urrezko dukat bat.

»Item, bertako Magdalena elizari dukat bat ematea.

»Item, San Lazaro jaunaren pobreentzako dukat bat ematea.

»Item, bertako San Antón jaunaren elizari dukat bat ematea.

»Item, bertako San Pedro jaunaren elizari dukat bat ematea.

»Item, bertako San Gregorio jaunaren ermitari dukat bat ematea.

»Item, hiribilduko ospitaleari [San Sebastián ospitaleari] bi dukat ematea.

»Item, bertako Santa Cruz ermitari dukat bat ematea.

Texeiraren beste marrazki batean eliza eta ermita horietako askok izan zezaketen kokapena adierazi dugu, gaur egun desagertuta baitaude.

 

Elkanok emandako dirua jaso zuten Getariako eliza, ermita eta ospitaleak. 1. San Salvador eliza, 2. San Pedro ermita, 3. San Gregorio ermita, 4. San Anton ermita, 5. San Sebastian ospitalea, 6. Madgalena ermita, 7. Santa Cruz ermita, 8. San Lazaro ermita, 9. San Prudencio ermita (Getaria eta Askizu artean), 10. San Martin eliza (Askizu auzoan).

 

Elkanoren garaia erabakigarria izan zen Getariako hiribilduaren etorkizunerako; izan ere, etorkizunean izugarrizko eragina izango duen obra bat sustatu zen: hirigunea eta uhartea lotuko dituen harri-lubeta eraikitzea. Horrenbestez, San Anton uharte izateari utzi eta Getaria babes-portu bikaina bihurtu zen. Portuko azpiegitura-lanen lehen aipamen dokumentala 1452koa da, Joan Sebastian jaio baino hogeita bost urte lehenagokoa.

Hirigunea uhartearekin lotzen duen harri-lubeta.

 

Hiribilduan garrantzi handia izan zuen beste obra bat 1499an hasi zen, Getariako Kontzejuak baimena eskatu zuenean bere jabetzako orube batzuk partikularrei saltzeko.Horrekin, hiribilduko ateen ondoan ur gezako iturri bat eraikitzeko lanak amaitu nahi ziren.Horretarako, 50.000 marabedi gehiago behar zituzten (gaur egungo 50.000 euro inguru).Eraikuntza justifikatzen zuten; izan ere, adierazi zuten ordura arte herriko legoa erdira (2,5 km) joan behar zutela ura hartzera, haiek eta haien aziendak edateko, garbitzeko edo janaria egiteko.Iturri berria herriaren sarreran egongo litzateke, egungoa dagoen lekutik gertu.

 

Egungo Getariako iturria. 'Hortzimugaren sustraiak', Joseba Urretabizkaia eta Alvaro Bermejo.

 

 

Artikulu hau duela gutxi Academia.edun argitaratutako “La Getaria de Elcano (1487-1526)” liburuaren laburpen bat da.